انواع مالیات و کاربرد آنها در ایران

مالیات، یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت‌ها در سراسر جهان است. این منابع مالی به دولت‌ها امکان می‌دهد تا خدمات عمومی را ارائه دهند، از جمله آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، دفاع و امنیت، و توسعه زیرساخت‌های حیاتی مانند راه‌ها و پل‌ها. با این حال، نوع و میزان مالیاتی که افراد و شرکت‌ها باید بپردازند، بستگی به سیاست‌های مالیاتی کشورشان دارد.

در این مقاله از شیوا پردازه ما به بررسی انواع مختلف مالیات خواهیم پرداخت، از جمله مالیات بر درآمد، مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر املاک و مالیات بر سرمایه. همچنین، ما نحوه محاسبه و پرداخت این مالیات‌ها و تأثیر آن‌ها بر اقتصاد را بررسی خواهیم کرد.

مالیات چیست؟

مالیات به عنوان یکی از ابزارهای مالی دولت‌ ها، نقش حیاتی در تامین مالی و ارائه خدمات عمومی ایفا می‌کند. به طور کلی، مالیات مبلغی است که افراد و شرکت‌ ها بر اساس درآمد، دارایی‌ها، یا مصرف کالاها و خدمات به دولت پرداخت می‌کنند.

مالیات ها در ایران به چند دسته تقسیم می شوند؟

مالیات‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: مالیات‌های مستقیم و مالیات‌های غیرمستقیم.

هر دو نوع مالیات نقش مهمی در تامین درآمد دولت و ارائه خدمات عمومی دارند. با این حال، هر دو نوع مالیات می‌توانند تأثیرات مختلفی بر روی اقتصاد و توزیع ثروت در جامعه داشته باشند. به عنوان مثال، مالیات‌های مستقیم می‌توانند به توزیع عادلانه‌تر ثروت کمک کنند، زیرا افراد با درآمد بیشتر مالیات بیشتری می‌پردازند. از سوی دیگر، مالیات‌های غیرمستقیم می‌توانند تأثیرات منفی بر روی قیمت‌ها و تقاضا داشته باشند، و ممکن است بر برخی از گروه‌های درآمد پایین تأثیر بیشتری داشته باشند. بنابراین، تعادل مناسب بین این دو نوع مالیات برای رسیدن به اهداف اقتصادی و اجتماعی کشور حیاتی است.

مالیات مستقیم

بر اساس درآمد یا دارایی‌های فرد یا سازمان محاسبه می‌شوند. این نوع مالیات بر اساس توان پرداخت مالیات تعیین می‌شود، بنابراین افراد یا سازمان‌هایی که درآمد یا دارایی بیشتری دارند، معمولاً مالیات بیشتری می‌پردازند. این دسته از مالیات‌ها شامل موارد زیر است.

مالیات بر دارایی
مالیات بر درآمد
مالیات بر ارث
مالیات سود بازرگانی
مالیات بر حقوق

مالیات بر دارایی

مالیات بر دارایی یک نوع مالیات مستقیم است که بر اساس دارایی‌ها و منابع ثروت خالص فرد تعیین می‌شود. این نوع مالیات در بسیاری از کشورهای دنیا به دارایی‌های مختلف و با شرایط مشخص تعلق می‌گیرد.

در ایران، قانون مالیات بر دارایی از سال ۱۳۶۶ به ۵ گروه تعلق گرفت و در دهه ۸۰ بازنگری شد. این دارایی‌ها شامل پول نقد، سپرده‌های بانکی، سهام، دارایی‌های ثابت، اتومبیل‌های شخصی، املاک و مستغلات، برنامه‌های بازنشستگی، صندوق‌های پول و مسکن دارای مستاجر می‌شود.

مالیات بر دارایی، که همچنین با نام “مالیات بر سرمایه” یا “مالیات بر سهام” نیز شناخته می‌شود، به ثروت در اختیار افراد تحمیل می‌شود¹. این مالیات معمولاً به ارزش خالص شخص تعلق می‌گیرد، که شامل دارایی منهای بدهی است.

مالیات بر دارایی یا مالیات بر ثروت، یکی از انواع مالیات مستقیم است که به ثروت خالص یک فرد تعلق می‌گیرد. این برخلاف مالیات بر درآمد عادی است که از درآمد در یک سال خاص اخذ می‌شود.

برای محاسبه مالیات بر ثروت قابل پرداخت، دولت باید سابقه‌ای از تمام دارایی‌های افراد را در دست داشته باشد. وجه نقد، وسایل نقلیه، املاک، سهام، اوراق قرضه و غیره. اگر مجموع همه این دارایی‌ها از حد آستانه معینی فراتر رود، آنگاه شخص موظف به پرداخت مالیات بر ثروت است.

درصد مالیات بر دارایی در ایران از سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ یعنی به مدت ۱۲ سال چیزی حدود ۵ تا ۶ درصد بوده است که مقدار دقیق آن در اکثر موارد ۵.۷ درصد تعیین می‌شد.

مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد یک نوع مالیات مستقیم است که بر اساس درآمد فرد یا سازمان محاسبه می‌شود. در بسیاری از کشورها، مالیات بر درآمد برای افراد حقیقی و حقوقی به صورت جداگانه محاسبه می‌شود.

مالیات بر درآمد می‌تواند بر اساس نرخ ثابت یا نرخ متغیر محاسبه شود. در سیستم نرخ ثابت، همه افراد بر اساس نرخ مشخصی مالیات می‌پردازند، بدون توجه به میزان درآمدشان. در سیستم نرخ متغیر، نرخ مالیات با افزایش درآمد افزایش می‌یابد. این سیستم به عنوان یک روش عادلانه‌تر برای توزیع بار مالیاتی معرفی شده است، زیرا افراد با درآمد بیشتر، نرخ بیشتری مالیات می‌پردازند.

محاسبه مالیات بر درآمد می‌تواند پیچیده باشد، زیرا باید توجه داشت به تعداد زیادی از موارد استثنا، کسرها، و تخفیف‌های مالیاتی که می‌تواند به کاهش میزان مالیات کمک کند. برخی از این استثناها شامل هزینه‌های تحصیلی، هزینه‌های پزشکی، و کمک‌های خیریه می‌شوند.

در برخی کشورها، مالیات بر درآمد به صورت مستقیم از حقوق و دستمزد کسر می‌شود، در حالی که در دیگر کشورها، افراد باید یک بیانیه مالیاتی سالانه تکمیل کنند و مالیات خود را بپردازند.

مالیات بر درآمد یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد برای بسیاری از دولت‌ها است و به آن‌ها امکان می‌دهد تا خدمات عمومی را ارائه دهند. با این حال، مالیات بر درآمد همچنین می‌تواند موضوع بحث و اختلاف نظر باشد، با توجه به تأثیر آن بر اقتصاد و توزیع ثروت در جامعه.

مالیات سود بازرگانی

مالیات سود بازرگانی در ایران بر اساس سود حاصل از فعالیت‌های تجاری یا بازرگانی محاسبه می‌شود. شرکت‌های بازرگانی باید مقدار ۲۵ درصد از سودی که در یک سال به دست می‌آورند را به صورت مالیات پرداخت کنند. این مبلغ برای شرکت‌های بازرگانی به صورت سهامی خاص ده درصد است.

بر اساس برخی از بندهای مالیاتی لایحه بودجه سال ۱۴۰۲، قرار است با هدف حمایت از تولید و تشویق سرمایه‌گذاری در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، میزان مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی کاهش یابد.

با این حال، در برخی دیگر از بندها، افزایش میزان مالیات بر درآمدهای اشخاص حقوقی به صورت مستقیم و یا از طریق محدود کردن معافیت‌های موجود دنبال شده و بنابراین اثر منفی بر تولید و اعمال فشار مضاعف بر بخش خصوصی ایجاد خواهد کرد.

با توجه به عدم گسترش پایه‌های مالیاتی و کاهش معافیت‌های مالیاتی در قوانین مرتبط در سال‌های اخیر و عدم توان جلوگیری از فرار مالیاتی بدلیل عدم ایجاد زیرساخت مناسب اطلاعاتی از فعالیت‌های اقتصادی؛ رشد ۱۲۸ درصدی مورد اشاره و افزایش درآمدهای مالیاتی موردنظر در لایحه بودجه، صرفا می‌تواند از طریق اعمال فشار بیشتر مودیان شناسنامه‌دار و شفاف فعلی به انواع و اقسام روش‌ها، توسط ماموران وصول مالیاتی، محقق شود و این به مفهوم تنگنای اقتصادی بیشتر برای فعالان اقتصادی بخش خصوصی آن هم در شرایط رکود اقتصادی است.

مالیات بر حقوق

مالیات بر حقوق یک نوع مالیات مستقیم است که بر اساس حقوق و دستمزدی که افراد دریافت می‌کنند، محاسبه می‌گردد.

در ایران، هر فردی که در حال کار و دریافت حقوق است، موظف به پرداخت مالیات بر این درآمد است. این مالیات به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود و بخش قابل توجهی از آن برای ارائه خدمات به مردم به کار می‌رود.

مالیات بر حقوق به عنوان یکی از مهمترین مالیات‌ها است و طبق ماده ۸۲ قانون مالیات‌های مستقیم، از درآمد حاصل از خدمات ارائه شده به دیگر افراد حقیقی یا حقوقی به صورت نقدی یا غیرنقدی کسر می‌شود. محاسبه و پرداخت این مالیات بر عهده کارفرما است و کارمندان مستقیماً مسئول آن نیستند. به عبارت دیگر، این مالیات به صورت مستقیم از درآمد افراد حقیقی یا حقوقی کسر می‌شود.

مالیات‌های غیرمستقیم

مالیات‌های غیرمستقیم:بر اساس مصرف کالا یا خدمات محاسبه می‌شوند. این نوع مالیات بر اساس میزان مصرف تعیین می‌شود، بنابراین افراد یا سازمان‌هایی که بیشتر مصرف می‌کنند، معمولاً مالیات بیشتری می‌پردازند. مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر فروش و مالیات گمرکی نمونه‌هایی از مالیات‌های غیرمستقیم هستند. این دسته از مالیات‌ها شامل موارد زیر است.

مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر مصرف
تعرفه گمرکی

مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده (VAT) نوعی مالیات غیرمستقیم است که در بازه‌های زمانی مختلف از مودیان مالیاتی دریافت می‌شود. این مالیات بر روی ارزش افزوده‌ای که در هر مرحله از تولید یا فروش کالا یا خدمات ایجاد می‌شود، اعمال می‌گردد.

به عنوان مثال، فرض کنید یک کالا در چندین مرحله تولید می‌شود. در هر مرحله، تولیدکننده برای مواد اولیه‌ای که خریداری می‌کند، مالیات بر ارزش افزوده پرداخت می‌کند. سپس، وقتی کالا را به فروش می‌رساند، مالیات بر ارزش افزوده را از خریدار دریافت می‌کند. در نهایت، تولیدکننده مالیات بر ارزش افزوده‌ای که پرداخت کرده است را از مالیاتی که از خریدار دریافت کرده است، کسر می‌کند و تفاوت را به دولت پرداخت می‌کند.

در ایران، نرخ مالیات بر ارزش افزوده برای کالا و خدمات عمومی در سال 1401، 9 درصد بوده است. برای پرداخت این مالیات، مودیان می‌توانند از سامانه عملیات اینترنتی مالیات بر ارزش افزوده استفاده کنند.

مالیات بر مصرف

مالیات بر مصرف یک نوع مالیات غیرمستقیم است که روی خرید کالاها یا خدمات اعمال می‌شود. این مالیات ممکن است تحت عنوان مالیات بر فروش هم شناخته شود.

مالیات بر مصرف می‌تواند به یک سیستم مالیاتی اشاره کند که در آن مردم بر اساس مبلغ مصرفشان مالیات پرداخت می‌کنند، به‌جای اینکه بر اساس درآمد عملکرد و مشارکت در اقتصاد مالیات بدهند.

مالیات بر مصرف می‌تواند در مالیات بر فروش، عوارض غیر مستقیم و سایر مالیات‌ها بر کالاها و خدمات شکل بگیرد.

برخی از مزایا و معایب مالیات بر مصرف عبارتند از:

• ترغیب افراد مصرف‌گرا به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری برای آینده
• کاهش نابرابری اقتصادی در جامعه از طریق کنترل مصرف‌گرایی مردم و تشویق آن‌ها به خرید کالاهای تولید داخل
• افزایش بار پرداخت‌های مالیاتی بر دوش فقرا: خانواده‌های فقیر، معمولاً سرمایه‌گذاری ندارند. این بدان معنی است که، درآمد آن‌ها مشمول درصد کلی مالیات بالاتری می‌شود. زیرا این قبیل از خانواده‌ها، بر روی اقلام مورد نیاز خود مالیات می‌پردازند.
• عدم امکان اعمال مالیات بر ارزش افزوده به صورت تصاعدی: در نظر داشته باشید که، هر ساله با توجه به افزایش مبلغ این نوع از مالیات باید درآمدها نیز به همان میزان افزایش پیدا کنند. اما این اتفاق هرگز رخ نمی‌دهد و همین موضوع را می‌توان از معایب مالیات بر ارزش‌افزوده دانست.

تعرفه گمرکی

تعرفه گمرکی یک معیار عددی (کد هشت رقمی) است که روی محصول برای شناسایی کالا قرار می‌گیرد. این کد برای طبقه‌بندی و شناسایی کالاها در فرایند ترخیص کالا استفاده می‌شود.

تعرفه گمرکی به مالیات و عوارضی اشاره دارد که دولت‌ها به دلایل مختلف از کالاهای وارداتی و صادراتی دریافت می‌کنند. یکی از این دلایل می‌تواند حمایت از کالاهای داخلی باشد. این دریافتی به حقوق گمرکی یا Customs Duties نیز معروف است.

تعرفه گمرکی ممکن است براساس ارزش کالا دریافت شود که در این صورت، آن را تعرفه ارزشی می‌نامند و به روش‌های مختلف محاسبه و دریافت می‌شود.

نکاتی در مورد انواع مالیات

معافیت‌های مالیاتی

معافیت‌های مالیاتی در سال 1402 به شرح زیر است:

• معافیت مالیاتی سالانه: در سال 1402، سقف معافیت مالیاتی سالانه برای اشخاص حقیقی که تحت عناوینی از قبیل حقوق و مزایا، مقرری یا مزد، حق شغل، حق شاغل، فوق‌العاده‌ها، اضافه‌کار، حق‌الزحمه، حق مشاوره، حق حضور در جلسات، پاداش، حق‌التدریس، حق‌التحقیق، حق پژوهش و کارانه اعم از مستمر یا غیرمستمر که به صورت نقدی و غیرنقدی، از یک یا چند منبع، در بخش دولتی و یا غیردولتی تحصیل می‌نمایند، چه از کارفرمای اصلی و یا غیراصلی، مبلغ یک میلیارد و دویست میلیون (1,200,000,000) ریال تعیین شده است.
• معافیت مالیاتی مستغلات: میزان معافیت مالیات سالانه مستغلات اشخاص فاقد درآمد و مالیات بر درآمد مشاغل در سال 1402 به مبلغ چهارصد و هفتاد و پنج میلیون (475,000,000) ریال تعیین شده است.

هدف از اخذ مالیات

هدف اصلی از اخذ مالیات، تأمین بودجه و هزینه‌های دولت است. مالیات یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت است و برای انجام فعالیت‌های دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور خاص، اهداف مالیاتی عبارتند از اشتغال کامل، ثبات قیمت، توسعه اقتصادی، کنترل و مدیریت نوسانات سیکلی و هدف‌های غیرانتفاعی مانند کاهش نابرابری درآمد و میزان ثروت. به طور کلی، هدف از اخذ مالیات، رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی و حفظ منافع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه است.

مالیات مشاغل

مالیات مشاغل، نوعی مالیات است که بر اساس درآمد حاصل از فعالیت‌های تجاری یا حرفه‌ای محاسبه می‌شود. این مالیات معمولاً بر اساس درآمد خالص، یعنی درآمد کل منهای هزینه‌های مرتبط با تولید آن درآمد، محاسبه می‌شود.

مالیات مشاغل می‌تواند شامل درآمد حاصل از فروش کالا یا خدمات، درآمد حاصل از رهن و اجاره املاک تجاری، یا حتی درآمد حاصل از فروش یک کسب و کار باشد. در برخی کشورها، مالیات مشاغل می‌تواند شامل درآمد حاصل از فعالیت‌های خارج از کشور نیز باشد.

محاسبه مالیات مشاغل می‌تواند پیچیده باشد، زیرا باید توجه داشت به تعداد زیادی از موارد استثنا، کسرها، و تخفیف‌های مالیاتی که می‌تواند به کاهش میزان مالیات کمک کند. برخی از این استثناها شامل هزینه‌های تجاری، هزینه‌های کارمندان، هزینه‌های تجهیزات، و هزینه‌های اداری می‌شوند.

در برخی کشورها، مالیات مشاغل به صورت مستقیم از درآمد کسب و کار کسر می‌شود، در حالی که در دیگر کشورها، کسب و کارها باید یک بیانیه مالیاتی سالانه تکمیل کنند و مالیات خود را بپردازند.

مالیات مشاغل یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد برای بسیاری از دولت‌ها است و به آن‌ها امکان می‌دهد تا خدمات عمومی را ارائه دهند. با این حال، مالیات مشاغل همچنین می‌تواند موضوع بحث و اختلاف نظر باشد، با توجه به تأثیر آن بر اقتصاد و توزیع ثروت در جامعه. این مالیات همچنین می‌تواند تأثیر مهمی بر رقابت و توسعه کسب و کارها داشته باشد. برای مثال، نرخ بالای مالیات مشاغل می‌تواند باعث شود که کسب و کارها کمتر مایل باشند به سرمایه‌گذاری یا گسترش فعالیت‌های خود.

سخن پایانی

مالیات یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت است و برای انجام فعالیت‌های دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مالیات‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم، بر مصرف و تعرفه گمرکی اخذ می‌شوند. هر کدام از این مالیات‌ها ویژگی‌ها و اهداف خاص خود را دارند. مالیات‌ها نقش مهمی در توسعه اقتصادی، کنترل تورم، ایجاد اشتغال و کاهش نابرابری‌های اقتصادی دارند. همچنین، معافیت‌های مالیاتی برای کمک به گروه‌های خاص جامعه وجود دارد. در نهایت، هدف از اخذ مالیات، رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی و حفظ منافع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه است.

نرم افزار مدیریت حسابداری

نرم افزار های شیوا در نسخه های بازرگانی، خدماتی، تولیدی و پیمانکاری ارائه شده تا کسب‌وکارها را در این شرایط سخت اقتصادی و مالیاتی یاری کند و با تکیه به این سیستم پیشرفته دارای هوش مصنوعی با امکانات عالی و کاربری ساده با بیش از ۲۳ سال سابقه دارای سیستم و زیرسیستم از جمله انبار، حقوق و دستمزد، فروش، انبار دارایی ثابت و CRM ،تولید ، مدیریت کسب‌وکارتان را ساده‌تر و دقیق تر کنید